تهیه شده توسط موسسه تحقیقاتی – مطالعاتی دیانوسیس

نویسنده: خانم یوآنا درِتا مدیر عامل اجرایی Marketing Greece

لینک مقاله: https://www.dianeosis.org/۲۰۲۰/۱۱/tourismos-kai-pandimia

از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۹، صنعت گردشگری یونان دوره ای طلایی داشت. این صنعت در این سال ها کمک شایانی به اقتصاد و جامعه بحران زده یونان کرد و ما به­ عنوان متولیان امور گردشگری تمام تلاش خود را کردیم تا با تحلیل و آینده نگری های مختلف، عوامل تاثیر گذار در این صنعت و عوامل موثر در روند رو به رشد این صنعت را حفظ و گسترش دهیم و از عواملی که می توانند این روند رو به رشد را متوقف کنند، جلوگیری نماییم. اما بروز یک اتفاق ناگهانی سبب تغییر معادلات ما در این حوزه شد و آن هم بروز یک همه گیری ویروسی بود.

سال ۲۰۲۰ به مثابه توقف­ گاهی برای صنعت گردشگری یونان و کل دنیا مبدل شد. این معضل سبب شد تا تمامی بخش های گردشگری و حتی در مواردی جوامع محلی، در بوته آزمایش قرار گیرند. بخش خصوصی، دولت و جوامع محلی این بحران عجیب و غریب را به طرق مختلف با بیشترین و در مواردی کمترین روش های موفق و درست، مدیریت کردند. امروز و در حالی که عملا فصل اوج گردشگری – با پایان تابستان –به سر آمده، با شمارش جراحات ناشی از این همه­گیری بر پیکر صنعت گردشگری، وقت آن رسیده که به سوالاتی در خصوص اینکه چگونه می توانیم به شرایط پیشین خود بازگردیم و یا اینکه چطور و با چه مولفه هایی می توان ضرر های پیش آمده را اصلاح کرد، پاسخ دهیم.

این جمله که "در دل هر بحران، فرصتی نهفته است" شاید قدری آرمانی و یا حتی شاید ناعادلانه به نظر بیاید، برای کسانی که متحمل عواقب این همه­گیری شده اند. اما بیانگر حقیقتی تلخ و راهیست که به سود ماست. ما می بایست در این مسیر گام برداریم و وظیفه ما این است که نسبت به آینده خوشبین باشیم.

در اوایل سال ۲۰۲۰ شرایط چگونه بود؟

ابتدا لازم است نگاهی اجمالی به صنعت گردشگری یونان داشته باشیم تا ایده ای از اندازه این صنعت و  میزان خسارت های وارده بر آن بر اثر همه گیری برای همه ما قابل فهم تر باشد. شروع کار در یونان در سال ۲۰۲۰ بسیار خوب بود به گونه ای که در ماه ژانویه و فوریه شاهد رشد ۲۰% نسبت به همین ماه در سال ۲۰۱۹ بودیم. پس از هفت سال متوالی روند رو به رشد در این حوزه، با افزایش ورود گردشگران این رقم در این سال به ۳۱.۳ میلیون نفر رسید.(بدون در نظر گرفتن کشتی های تفریحی).

کاهش تدریجی در هزینه کرد سرانه (از سال ۲۰۱۳ الی ۲۰۱۶) قطعا به دلیل این باور غلط که می گوید "صنعت گردشگری ما بد است و روز به روز بدتر می شود" نیست. این اتفاق بیشتر مرتبط است با دو موضوع، یک: کاهش مدت اقامت گردشگران و دوم : تغییر ترکیب خرید گردشگران ورودی، به دلیل افزایش بازارها دیگر در حوزه بالکان.

ورود گردشگران از طریق خطوط هوایی بیشترین میزان در قیاس با سایر روش ها را به خود اختصاص داده و فرودگاه آتن در رتبه اول و فرودگاه شهر هراکلیون جزیره کرت در رتبه دوم از منظر بیشترین تعداد مسافر ورودی است. در رتبه های بعدی جزیره رودوس، تسالونیک و جزیره کرکیرا قرار می گیرند. از ۲۴ میلیون مسافری که در سال ۲۰۱۹ از راه هوایی به یونان سفر کردند، بیش از نیمی از آنها از پنج کشور آلمان، انگلستان، ایتالیا، فرانسه و هلند بودند. این در حالی است که پنج بازار مهم درآمدی برای یونان در حوزه گردشگری به ترتیب کشورهای آلمان، انگلستان، آمریکا، فرانسه و ایتالیا می­باشند. گفتنی است که ۴ کشور از ۵ بازار اصلی گردشگری یونان به دلیل همه گیری صدمات زیادی را متحمل شدند.

همچنین گردشگرانی که از مرزهای زمینی وارد یونان می شوند ۳۰% کل ورودی ها بوده که به لحاظ درآمدی ۱۰% کل درآمد های این صنعت را تشکیل می دهد. این ۱۰ درصد بطور عمده در شهرهای شمالی یونان توزیع می­شود.  

در سال ۲۰۱۸ بیشترین هزینه کرد مسافران در این ۵ استان یونان است: استان اژه جنوبی، استان کرت، استان آتیکی (آتن)، مقدونیه مرکزی و استان جزایر ایونی.

در طی این سال ها بیشترین درصد ورود گردشگران به یونان مربوط به دوره تابستانی و گرم سال است و این نشان می دهد که بیشترین عامل محرک برای سفر به یونان "دریا و خورشید" است.

در سال ۲۰۱۹ صنعت گردشگری به میزان ۲۵% به درآمد ناخالص ملی (GDP) کمک کرد و یکی از پایه های اساسی برای حفظ شاغلین بوده است. چیزی در حدود ۸۵۰ هزار نفر در این حوزه مشغول فعالیت هستند.

لازم به ذکر است که رقیبان اصلی یونان درحوزه گردشگری به ترتیب اسپانیا و ایتالیا و در رتبه سوم ترکیه قرار دارد.

کرونا و اثرات آن:

از اواخر سال ۲۰۱۹ که با دقت روند گسترش این ویروس جدید را مشاهده می کردیم، تخمین ما چیزی در حد و اندازه پنج اپیدیمی قبلی که در ۲۰ سال گذشته رخ داده اند بود. این  پنج اپیدیمی اثرات جغرافیایی محدود در سطح بین المللی داشتند و به راحتی مهار شدند. اما امروز نمی توانیم این ویروس را با سارس(۲۰۰۳)، آنفولانزای پرندگان (۲۰۰۵)، آنفولانزای اچ وان ان وان (۲۰۰۹)، مرس (۲۰۱۲) و یا حتی ابولا (۲۰۱۴) مقایسه کنیم.  انفجار شمار ناقلین در ایتالیا در شنبه و یکشنبه آخر ماه فوریه، گواه بر این بود که زنگ خطر برای یونان نیز زده شده است و این موضوع  سبب شد تا پی ببریم که این اپیدمی (هنوز بعنوان همه­گیری معرفی نشده بود) بسیار با آنچه تا به حال دیده ایم متفاوت است. چنین حسی را هم مسافرین نسبت به این موضوع داشتند، که با لغو مسافرت های خود به این اخبار واکنش نشان دادند. بخش گردشگری هم به این موضوع به سرعت واکنش نشان داد و با اعمال اصلاحاتی در زمینه سیاست های لغو سفر، سعی در نگه داشتن رزو ها در سیستم و... و همسو شدن با شرایط بوجود آمده داشت. اما متاسفانه آنچه رخ داد بسیار فراتر از آن چیزی بود که فکر می کردیم. این بحران روز به روز عمیق تر شد و ما پس از لغو پروازهای کشورهای اتحادیه اروپا به آمریکا با اعلام رسمی رئیس جمهوری این کشور در تاریخ ۱۲ مارس به سرعت فهمیدیم که این موضوع بسیار جدی است.

به تدریج و در پی یکسری تصمیمات دولت در حوزه بهداشت و سلامت که یکی از آنها ممنوعیت فعالیت مراکز اقامتی بود و همچنین تصمیماتی مربوط به تعلیق بدهی های مالیاتی و بیمه ای، تعلیق قرار داد کارمندان و ... بخش گردشگری وارد خواب زمستانی (رکود مطلق) شد.

باز شدن تدریجی فعالیت های کشور از تاریخ ۱۵ جون و پس از یک دوره قرنطینه  برای آتن و تسالونیک و اول جولای برای سایر مناطق کشوری که دیگر چه از لحاظ ساختار بهداشت و درمان و چه در بخش اقتصاد رمقی برایش نمانده بود، با برنامه های حمایتی دولت، تامین مالی بخش خصوصی و حتی صفر کردن پیش پرداخت مالیاتی مشاغل، اهدای کمک هزینه به افرادی که کارشان را از دست داده اند و ... همراه بود. در خصوص پروتکل های بهداشتی اعلام شده از سوی دولت نیز این پرتکل ها با دو هدف سلامت جامعه و هم القای حس امنیت تنظیم شد  چیزی که همه (سرمایه داران، شاغلین، مسافرین، جوامع محلی) به آن نیاز دارند.  

آیا این قوانین و پروتکل های کافی بودند؟ آیا درست بودند؟ بطور کلی قوانین اقتصادی و شغلی اتخاذ شده درست و تا حد زیادی به موقع بود. اما هیچگاه این قوانین نمی توانند برای بخشی که در این ابعاد و این حجم صدمه دیده اند کافی باشد و برای  کسانی که در آمد زیادی را از دست داده اند فاجعه بار بوده و در برخی موارد برخی مشاغل مرتبط با این صنعت نزدیک به ۱۰۰% در آمد های خود را از دست داده اند.

فصل گردشگری یونان در حالی سپری شد که با تفاوتی فاحش نسبت به سال های گذشته همراه بود. کاهش ۸۰% در آمد های حاصل از این صنعت فاجعه بار بود. ولی با این وجود، این صنعت در این کشور زنده ماند و توانست هرچند کم اما سرپا بایستد. آیا این کم است؟ می توانست بهتر باشد؟ خیلی سخت کسی با دلیل مدرک می تواند بگوید که از این بهتر می توانست بشود. صنعت گردشگری برخلاف باور عموم صنعتی چند منظوره و چند پارامتری است و شرایطی که در حال حاضر در آن هستیم تاریخی و سخت است.

سهم در آمدی یونان در فصل گردشگری تنها ۳.۴ میلیارد یورو در مقایسه با ۱۸.۲ میلیارد یورو در سال ۲۰۱۹ بود که این موضوع هزینه های سنگینی را به اقتصاد یونان و حتی جوامع محلی تحمیل خواهد کرد. اما آیا این منطقی است که یونان به این اندازه به صنعت توریسم وابسته باشد؟ قطعا خیر. آیا ما باید سهم این صنعت را در تولید ناخالص داخلی کاهش دهیم؟ قطعا بله. اما با افزایش تولید ناخالص در بخش های دیگر نه با کاهش صنعت گردشگری. ما باید به بخش های دیگر صنعت کمک کنیم تا به موازات بخش گردشگری رشد کنند. یکی از دلایل رشد این صنعت در یونان اینست که گردشگری با خلق و خوی یونانیان بیشتر تطابق دارد و همچنین برخی شرایط مساعد در این کشور دست به دست هم داد تا به وضعیت امروز برسیم.

خطوط هوایی از جمله بخش هایی هستند که بیشترین صدمه را دراین دوران دیدند. شبکه توزیع گردشگری در بسیاری از کشورها مانند یونان ورشکسته است. در حالی که هواپیما ها برای مدت طولانی روی زمین و بدون استفاده ماندند و قطعا از سر گیری ارتباطات هوایی و برگشتن به حالت قبل با زدن یک دکمه انجام نخوهد شد. در جهت عکس علاقه به سفر هم به  سرعت ترمیم نخواهد شد و حتی  شرکت های مسافربری و گردشگری هم آمادگی برگشتن به شرایط پیشین خود را ندارند و نیرو های انسانی شاغل هرگز به کار پیشین خود بر نخواهند گشت. بطور مشخص تر داده ها خبر از این دارند که در سال ۲۰۲۱ شرکت ها با ظرفیت ۶۰% فعالیت خواهند کرد و برای سال بعد یعنی ۲۰۲۲ نیز حداکثر نیروی فعال خود را به ۵۰% کاهش خواهند داد.

اما بروز این همه­گیری فقط مضراتی بهمراه نداشت بلکه اتفاقات مثبتی را هم برای یونان به ارمغان آورد : یکی از مهمترین آن این است که به دلیل اینکه یونان در مهار موج اول کرونا بسیار موفق عمل کرد، کشور یونانی به­عنوان برندی در جهان شناخته شد. به­عنوان مقصدی امن برای گردشگران. قطعا سرمایه گذاری خارجی در صنعت گردشگری در آینده ای نزدیک در این کشور رشد چشمگیری خواهد داشت. گام مهم دیگر یونان در این حوزه ساخت یک تصور و تصویر تبلیغاتی حاوی این پیام بود که یونان در مقابله با این ویروس خوب عمل کرده و کشوری امن برای سفر است و نسبت به قربانیان این حادثه که آن زمان ۴۵۰.۰۰۰ نفر بودند ادای احترام نمود.

از دیگر عوامل برند سازی یونان در این حوزه حرکت خوب هتل ها و مراکز اقامتی در این کشور بود که در برخی موارد شاهد این موضوع بودیم که حتی از قوانین وضع شده سختگیرانه تر عمل می کردند. این حرکت ها در فضای مجازی و اینترنتی بازتاب خوبی برای کشور داشت که توسط مسافرین و گزارشگران به جهان مخابره شد. کشور یونان در مقایسه با رقیبانش توانست عملکرد بهتری در حوزه گردشگری از خود ثبت کند. نکته دوم که بسیار مهم است جلوگیری از  هایپرتوریسم یا پرگردشگری و معضلات ناشی از آن بود. مورد سوم هم سرعت بخشیدن به دوران گذار بسوی دیجیتالی شدن مناسبات بود که این خود به رشد گردشگری در آینده کمک فراوانی خواهد کرد.

در روند شکل گیری نوع جدید گردشگری – پس از همه­گیری - این شش مورد باید مورد توجه دولت قرار گیرد تا برای پیشرفت در آینده این حوزه این موارد را اجرایی نماید: سفر های "سبز" – اصالت محصولات – ارتباط با مردم محلی – تاکید بر تجربه – دیجیتالی کردن و تاکید بر فناوری های نو – همکاری و مشارکت.

صنعت گردشگری (یا با تعریف جدیدش تحت عنوان اقتصاد بازدید کنندگان) شاید موضوعی چند بعدی باشد اما از این موضوع اساسی شروع می شود: یونان کشوری زیبا برای زندگیست. اما همزمان کشوریست زیبا برای اینکه کسی تعطیلاتش را در آن سپری کند و یا مدت زمان طولانی را در آن اقامت کند و یا حتی تحصیل کند. شرایط و امکانات وجود دارند. مسئله این است که باید این امکانات بالقوه را به بالفعل تبدیل کنیم. وگرنه مجبور خواهیم برای مخارج زیاد کشور راه های جایگزین پیدا کنیم.